ئەم بابەتە لە ٢٠ی مارسی ٢٠٢٣ دا بڵاو کراوەتەوە. بە هۆی هەبوونی زۆر خاڵی گرینگ لەو بابەتەدا ئەرکی وەرگێڕانیم وەئەستۆ گرت. دەقی ژێرەوە وەرگێڕراوی بابەتەکەیە. هێندێ وێنەی بۆ زیاد کراوە.

مافی وەرگێڕ پارێزرواوە و لە ئەگەری بڵاوکردنەوە یان بە کار هێنانیدا دەبێ ئاماژە بە سەرچاوە بکرێت.

 

بیست و پێنج ساڵ لەمەوبەر، دەسەڵاتدارانی سوریا داوایان لە عەبدوڵلا ئۆجالان، سەرکردەی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)، کرد کە وڵاتەکە بەجێ بهێڵێت. تورکیا هێزی سەربازی لە سنوورەکەدا کۆکردبووەوە و ئولتیماتۆمێکی ڕوونی بۆ دیمەشق نارد: یان ئۆجالان دەربکەن یان ڕووبەڕووی جەنگ ببنەوە.

ئەمە یەکەمین ناکۆکی نێوان ئەم دوو وڵاتە نەبوو. پەیوەندییەکانی نێوان سوریا و تورکیا لە کۆتایی ئیمپراتۆریەتی عوسمانییەوە ناجێگیر بوون، و گرژییەکان زۆرجار دەگەیشتنە لێواری پێکدادان. بەڵام ئەمە یەکێک لە دراماتیکترینیان بوو، و چەندین گەورە ناوی سیاسی ناوچەکەی تێدا بەشدار بوون.

هەتا ئێستا ڕاستییەکانی ڕووداوەکە ڕوون نەبوونەتەوە. لێرەدا، گۆڤاری ئەل-مەجەللە چیرۆکی تەواوی واز هێنانی سوریەی لە داڵدەدانی جیاییخوازە  پێشەنگەکەی تورکیە لەسەر خاکی خۆی، ئاشکرا دەکات. 

 

مێژووی کێبەرکێ

ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیە سەرەتا لە لایەن هێزە مێژووییەکانەوە لە قاڵب درا. هەردوو وڵات لە مێژە لە ڕێگەی هاوپەیمانییە سەربازی، سیاسی و ئابوورییەکانەوە هەوڵی زاڵبوونیان داوە بەسەر یەکتردا.

پێگەی ستراتیژی تورکیا وەک دەروازەی جوگرافی بۆ جیهانی عەرەبی، و زاڵبوونی بەسەر ئاوەکانی فورات و دیجلەدا، هێزێکی ستراتیژی پێدەدات. سوریا هەوڵیدا سوودێک بەدەست بهێنێت لە ڕێگەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ پەکەکە و سەرکردەکەی، هەتا ئەو کاتەی کە میوانداریکردنی ئۆجالان وڵاتەکەی بەرەو لێواری شەڕ برد.

لە ناوەڕاستی ساڵانی ١٩٧٠دا، تورکیە سکاڵای لە دیمەشق کرد دەربارەی ڕاهێنانی جیاخوازە کوردەکان لە کەمپە فەلەستینییەکانی ناو سوریا و داوای کرد دەریان بکەن. پاشان، لە ساڵی ١٩٨٥، ئۆجەلان پەنای بۆ سوریا برد و لەوێ لە بازنەکانی تورکیای تاراوگەدا پێشوازییەکی گەرمی لێکرا – بەتایبەتی ئەوانەی کە پێگەی پەنابەرییان لە سوریادا هەبوو.

ئۆجالان هەر زوو دەستی کرد بە ڕێکخستن و ڕاهێنانی هاوپەیمانەکانی لە کەمپە فەلەستینییەکانی سوریا و لوبنان، کە سەردەمانێک لە لایەن سوریاوە کۆنترۆڵ کرابوون.

 

عەبدوڵڵا ئۆجالان، سەرۆکی پەکەکە لە تورکیا ١٩٧٨-٢٠٠٢

 

سەرۆکی گشتی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) پشکنینی گەریلا چەکدارەکانی دەکات لە سێپتەمبەری ١٩٩١.

 

دیمەشق چاوی لە چالاکییەکانی نووقاند چونکە زیاتر سەرنجی لەسەر هەڕەشەی ئیخوان موسلیمینی پشتیوانی کراو لەلایەن تورکیاوە بوو لەبری پڕوپاگەندەی ئۆجالان و هەوڵەکانی بۆ ڕێکخستنی گروپە جیاخوازەکان بۆ دزەکردنە ناو تورکیا لە ڕێگەی سنوورەکانییەوە لەگەڵ سوریا یان عێراق.

دیمەشق ئۆجالانی وەک هاوپەیمان نەدەبینی، بەڵکو بۆ قازانجی سیاسی بەکاری دەهێنا – ڕێگای خۆش دەکرد بۆ مامەڵەیەک کە بتوانێت تورکیا لە پشتیوانیکردنی ئیخوان ئەلموسلیمین دوور بخاتەوە و ببێتە هۆی هاوبەشیکردنی وڵاتەکان لە ڕووباری فورات دا.

لەو کاتەدا، ئۆجالان لە پەیوەندیدا بوو لەگەڵ لقی دەرەوەی دەزگای ئاسایشی دەوڵەتی سوریا (هەواڵگری گشتی). دوای ماوەیەکی کورت، چاودێریکردن و مامەڵەکردن لەگەڵی گوازرایەوە بۆ بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی سیاسی.

یەکەم جار لە ساڵی ١٩٩٢ لەلایەن بەرپرسێکی سیاسییەوە پێشوازی لێکرا کاتێک لەگەڵ جێگری سەرۆک، عەبدولحەلیم خەدام، کۆبووەوە. چەندین کۆبوونەوەی دیکە بەدوای یەکدا ئەنجامدران بۆ ڕازیکردنی ئۆجالان کە لەسەر مەرجە سیاسییەکان لەگەڵ تورکیا ڕێک بکەوێت لە کاتێکدا کە پەیوەندی هەبوو لە نێوان دیمەشق و ئانکا دا. هەندێک جار، گرژی لەگەڵ ئۆجالان وای کرد داوای لێبکرێت سوریا بەجێ بهێڵێت.

 

ئولتیماتۆمی ١٩٩٨

باروودۆخەکە لە ساڵی ١٩٩٨ گەیشتە لوتکە. ئانکارا ئەوەندە نیگەران بوو دەربارەی پەکەکە و هێرشەکانی لە تورکیا بە سەرکردایەتی ئۆجالان، کە حکومەتی تورکیا بڕیاری دا هێزەکانی لە درێژایی سنووری سوریا جێگیر بکات و بە ڕوونی داوا لە سەرۆکی سوریا، حافز ئەل-ئەسەد، بکات کە ئۆجالان دەربکات یان ڕووبەڕووی جەنگ ببێتەوە.

لە ئۆکتۆبەری ١٩٩٨، سەرۆکی میسر، حوسنی موبارەک، نێوبژیوانی کرد لە نێوان ئەل-ئەسەد و هاوتا تورکییەکەی، سولەیمان دەمیرەل. ئەمە بووە هۆی ئەوەی ئەل-ئەسەد بڕیاری ئەستەمی دەرکردنی ئۆجالان بدات، کە بەرەو ئەوروپا، ئاسیا، و پاشان ئەفریقا ڕۆیشت، هەتا لە کۆتاییدا لە سەرەتای ١٩٩٩ لەلایەن هەواڵگری تورکیاوە ڕفێندرا و زیندانی کرا.

سروشتی ڕاستەقینەی بڕیاری دەرکردنی ئۆجالان بۆ چەندین دەیە ناڕوون مایەوە و پرسیار لەسەر چۆنیەتی و کاتی دەرکردنی بڕیارەکە مایەوە، هەروەها دوا وشەکانی پێش ڕۆیشتنی.

 

هەتا ئێستا.

ئەل-مەجەللە کۆنووسی فەرمی دوا کۆبوونەوەی نێوان ئۆجالان و جێگری سەرۆکی ئەوکاتەی سوریا، عەبدولحەلیم خەدامی بەدەست هێناوە. کۆبوونەوەکە لە نووسینگەی بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی سیاسی، ژەنەڕاڵ عەدنان بەدر (سولەیمان) ئەل-حەسەن بەڕێوەچوو.

ئەم بڵاوکراوەیە هەروەها فایلی دیکەی بەدەست هێناوە کە پەیوەندییەکانی نێوان دیمەشق و ئۆجالان و دوایین ڕۆژ و کاتژمێرەکانی لە پایتەختی سوریا دۆکیومێنت دەکەن.

ئەمانە خوێندنەوەیەکی سەرنج ڕاکێش و ڕوونکەرەوە پێشکەش دەکەن لەسەر ساتێکی کلیلی لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان لە یەکێک لە بەشە ستراتیژییە گرینگەکانی ناوچەکە.

 

سیاسەتمەداری سوریا، نزیک لە حافز ئەسەد، عەبدولحەلیم خەدام، جێگری سەرۆک کۆماری سوریا

 

چیرۆکەکە بە نۆتەیەکی ئاڵوگۆڕکراو دەست پێدەکات

چیرۆکەکە بە نۆتەیەک دەست پێدەکات کە لە نێوان بەرپرسانی ئاستی باڵا لە ساتێکی مەترسیداری گەورە بۆ وڵاتەکەیان ئاڵوگۆڕ کراوە.

لە ١ی ئۆکتۆبەری ١٩٩٨، سەرۆکی سوریا، حافز ئەل-ئەسەد، لەگەڵ جێگرەکەی، عەبدولحەلیم خەدام، لە لازقیە کۆبووەوە:

“کاتێک ئێمە (ئەسەد و خەدام) باسی لوبنانمان دەکرد، بەرپرسی زیندان هاتە ژوورەوە و زەرفێکی ڕادەستکرد کە بەیاننامەیەکی سەرۆکی ئەوکاتی تورکیا، سولەیمان دەمیرەلی لەخۆگرتبوو.”

“ئەوە هەڕەشەیەکی سەربازی بوو دژی سوریا ئەگەر سەرکەوتوو نەبێت لە ڕادەستکردنی ئۆجالان، وەک ئەوەی تورکیا بەتەواوی بێ تاقەت بووە لەگەڵ پشتیوانیکردنی سوریا لە تیرۆریزمی کوردی کە گیانی دەیان هەزار هاووڵاتی تورکی گرتووە،” خەدام نووسیویەتی.

جێگری پێشووی سەرۆکی سوریا ئەم بەڵگەنامانەی بردە پاریس لە ساڵی ٢٠٠٥، کەمێک پێش ڕاگەیاندنی ناڕەزایی دژی بەشار ئەل-ئەسەد.

گفتوگۆکە لە نێوان سەرۆک و جێگرەکەی وای لە خەدام کرد کە بەو دەرئەنجامە بگات کە هەڕەشەکان “بە ڕێککەوتن لەگەڵ ئیسرائیل و وڵاتە یەکگرتووەکان دروست کرابوون، کە جیانەکراوەن لەو فشارانەی کە لەسەر سوریا دەکرێن بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنێک لەگەڵ ئیسرائیل وەک بەشێک لە هاوپەیمانێتی نوێی ناوچەیی.”

 

داوای بەرەیەکی یەکگرتووی عەرەبی کراوە

ئەو زیادی کرد: “من پێشنیارم کرد بۆ دەستپێکردنی هەڵمەتێکی عەرەبی و نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی فشارەکانی تورکیا. سەرۆک ڕای وابوو کە نابێت هیچ کردەوەیەکی بە پەلە بگیردرێتەبەر بۆ دوورخستنەوەی ئەو بیرۆکەیە کە سوریا لەژێر هەڕەشەکاندا دەچەمێتەوە. من بە سەرۆکم گوت کە ‘سبەینێ تۆ پەیوەندییەک لە سەرۆکی میسر، حوسنی موبارەک، وەردەگریت، چونکە ئەو پێشنیاری نێوەندگیری لەم مەسەلەیەدا دەکات.”

ئەو پەیوەندییە وەک چاوەڕوان دەکرا هات و سەردانێکی دیمەشق لەلایەن موبارەکەوە بۆ ٤ی ئۆکتۆبەری ١٩٩٨ ڕێکخرا. کۆبوونەوەکە قەیرانی لەگەڵ تورکیا و لێکەوتە ناوچەییە ئەگەرییەکانی لە سەرەوەی بەرنامەی کاری خۆی دانا.

 

موبارەک سیاسەتی تورکیا بردە ژێر پرسیارەوە “کە وێرانکاری بۆ ناوچەکە دەهێنێت”.

لە هەمان کاتدا، ئەل-ئەسەد باسی قەیرانەکە و هاوپەیمانێتی تورکی-ئیسرائیلی کرد و پەیوەندییەکان و پەیوەندییە پێشترەکانی لەگەڵ تورکیا ڕوونکردەوە، جەختی لەسەر ئەو ڕاستییە کردەوە کە تورکیا “خۆی لە چارەسەرکردنی هەر کێشەیەک دەدزێتەوە، گرنگترینیان کێشەی ئاو و ئەو ڕێکارانەی کە ساڵانێک لەمەوبەرەوە دژی ڕێکخراوەکەی ئۆجالان گیراونەتەبەر.”

ئەو جەختی کردەوە لەسەر “نەبوونی هەر یارمەتییەکی سوریا بۆ پەکەکەی کوردی-تورکی و دزەکردنی سنوور لە ڕێگەی سنووری سوریاوە بەتایبەتی چونکە سوپا و ئاسایشی تورکیا لە درێژایی سنوورە هاوبەشەکان بڵاوبوونەتەوە.”

ئەل-ئەسەد و موبارەک داوای کۆبوونەوەیەکیان کرد لە نێوان خەدام و وەزیرانی دەرەوەی ئەوکاتی میسر و سوریا، بەڕێزان عەمر موسا و فارووق ئەشرەع، و ڕاوێژکارە پەیوەندیدارەکان بۆ تاوتوێکردنی کێشەکە.

بە وتەی خەدام: “لە کۆبوونەوەکەماندا، سەرلەنوێ هۆکارەکانی قەیرانەکە و پەیوەندی ئەو کێشەیە بە هاوپەیمانێتی تورکی-ئیسرائیلی، هەروەها قەیرانی ناوخۆیی تورکیامان تاوتوێ کردەوە. ئێمە گەیشتینە ئەوەی کە:

١. دەبێت هەڵوێستێکی عەرەبی پشتیوانیکەر لە سوریا هەبێت کاتێک نزیک تورکیا دەبینەوە، بە سەردانی سەرۆک موبارەک کە بە مانای هەمان شت دادەنرێت. سەرۆک موبارەک قسە لەگەڵ تورکەکان دەکات و دەڵێت کە پێکدادانی ئێوە لەگەڵ سوریا هەموو عەرەبەکان لەگەڵ سوریا هاوڕیز دەکات، لەو حاڵەتەدا ئێوە خۆتان و هەموو ناوچەکە دەخەنە ناو قەیرانێکی بێهۆوە، بە زانینی ئەوەی کە عەرەبەکان سوریا بە تەنیا جێناهێڵن.

٢. ئەو هەروەها بە تورکەکان دەڵێت: کێشەی ئێوە چییە؟ پەکەکە لە سەرتاسەری ئەوروپا دەدۆزرێتەوە، ئەی بۆچی ئێوە هەڵمەتێکی وا دژی سوریا بەڕێوە دەبەن؟! گرنگتر، سوریا پەکەکە دژی ئێوە بەکار ناهێنێت. هاوکاری ئارام لە نێوان هەردوو وڵات لەم بارەیەوە گونجاوە. سوریا هیچ پەیوەندییەکی بە پەکەکەوە نییە. دەبێت هەڕەشەکان بکشێنرێنەوە، و دەبێت بارودۆخەکە ئارام بکرێتەوە، تەنها ئەودەم دەکرێت دیالۆگێکی جیددی ئەنجام بدرێت.

٣. بە دیدی عەرەبی، ئێوە تۆمەتبار کراون بە کارکردن بۆ ئیسرائیل. ئەوە تۆمەتێکە کە ئێوە لەگەڵ عەرەب و موسڵمانان ڕووبەڕوو دەکاتەوە.”

ئەم خاڵە لەلایەن هەردوو سەرۆکەوە ڕێک کەوتنیان لە سەر کرا. کۆبوونەوەیەکی دیکە پێشنیار کرا ئەگەر تورکەکان وەڵامی نێوەندگیری موبارەکیان نەدایەوە.

تورکیا فشار زیاد دەکات

کەمێک پێش لووتکەی سوری-میسری، بەیاننامەیەکی فەرمی سوری بڵاوکرایەوە.

تێیدا هاتبوو: “بەیاننامە فەرمییەکانی تورکیا دەربارەی سوریا زۆر سەیرن. لە ڕاستیدا، سوریا ئەو لایەنەیە کە پێداگری لەسەر دیالۆگی دیپلۆماسی دەکات وەک ئامرازێکی بێ ئەڵتەرناتیڤ بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان.”

“سوریا ئەو لایەنەیە کە زمانێکی ئاشتەوایی و میانڕەوی لە هەموو بەیاننامە فەرمییەکان و هەروەها ڕەشنووسی بەیاننامەکان بەکاردەهێنێت کە لە کۆنفرانسە عەرەبی و ئیسلامییەکان بەشداری تێدا کردووە. جەختکردنەوە لەسەر ڕەتکردنەوەی تەواوی سیاسەتەکانی بەرەنگاربوونەوە، هەڵکشان و هەڕەشە لێکردن، گرنگ نییە لە کوێوە دێن؛ سوریا هێشتا جەخت لەسەر ویستی خۆی بۆ دراوسێیەتێکی باش لەگەڵ تورکیا دەکاتەوە.”

“سوریا هەروەها ئامادە و حازرە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ بابەتەکانی نیگەرانی هاوبەش لە ڕێگای کەناڵە دیپلۆماسییەکانەوە لە نێو کەشێکی متمانەی دووقۆڵی و بە شێوەیەک کە باشترین خزمەت بە بەرژەوەندییە هاوبەشەکانی هەردوو وڵات بکات و پەیوەندییەکانی عەرەبی-تورکی بەهێز بکات.”

وەزارەتی دەرەوەی سوریا باڵیۆزی تورکیای بۆ دیمەشق بانگهێشت کرد بۆ ئەوەی کۆپییەکی بەیاننامەکەی پێبدات، کە باڵیۆزەکە لە وەڵامدا وتی، هەروەک لە کاغەزەکانی خەدامدا نووسراوە: “تکایە، عەبدوڵڵا ئۆجالان ڕادەست بکەن یان لە سوریا دەری بکەن و تورکیا لەوێوە بەرپرسیارێتی دەگرێتە ئەستۆ.”

“هەندێک کەس لە تورکیا دەڵێن کە مانەوەی ئۆجالان لە سوریا دوو تایبەتمەندی باشی بۆ دەستەبەر دەکات: (١) نزیکی و بەڕێوەبردنی کادرەکانی؛ و (٢) پاراێزرانی لە لایەن سوریاوە.”

“ئەگەر ئەو لە عێراق بوایە، ئێمە بە شێوەیەکی تر دەمانتوانی بێدەنگی بکەین. پێمان مەڵێن کە ئەو لە سوریا نییە. ئەندامی پەرلەمانی بەریتانی، ڤۆلکەر، لە دیمەشق لە کاتی کۆنفرانسی دیالۆگی پەرلەمانی عەرەبی-ئەوروپی لە ڕۆژانی ١١ و ١٢ی جولای، ١٩٩٨ چاوی پێی کەوت.”

“زیاتر لەوەش، لۆردێکی بەریتانی لە سەردانێکی دیمەشق لە ١٥ی ئۆگۆستی ١٩٩٨دا و بەڕێز پێدرۆ مارسی، ئەندامێکی شاندی پەرلەمانی ئێسکۆرێدۆ یونیتۆ، لە کاتی سەردانێکی دیمەشق لە ٢٥ی ئۆگۆستی ١٩٩٨دا، چاویان پێکەوتووە.”

“شاندێکی کۆمۆنیستی ئیتالی کە بەڕێز مۆنتە بانی و بەڕێز دی سێساریسی تێیدا بوون هەروەها لە کاتی سەردانی شاندەکە بۆ دیمەشق لە ١٣ و ١٤ی سێپتەمبەری ١٩٩٨دا چاویان بە ئۆجالان کەوت. هەر ئەو پارتە بوو کە دواتر کۆبوونەوەی پەرلەمانی کوردی لە ڕۆما ڕێکخست.”

 

باڵیۆزی تورکیا لە دیمەشق

لە ٥ و ٦ی ئۆکتۆبەر، باڵیۆزخانەکانی ئەمریکا و بەریتانیا دوو بەیاننامەیان پێشکەش کرد بۆ “ئاگادارکردنەوەمان لەوەی کە مەسەلەکە چەندە جیددییە.”

بێگومان، هەڵوێستی بەریتانیا زۆر زیاتر بابەتیانە بوو لە هی ئەمریکا، کە بەتەواوی لەگەڵ تورکیادا ڕیزبەند بوو. ئەمە ئەوە دەردەخات کە ئەمریکا چەندە نزیک و پشتیوانە بۆ سیاسەتەکانی تورکیا.”

 

 

 

میسر پەیام دەگەیەنێت

موبارەک پاشان بەرەو تورکیا ڕۆیشت کە لەوێ چاوی بە دەمیرەل کەوت، دواتر لە ٦ی ئۆکتۆبەری ١٩٩٨ گەڕایەوە دیمەشق کە لەوێ کۆبوونەوەیەکی داخراوی لەگەڵ ئەل-ئەسەد ئەنجامدا.

تێبینییەکانی موبارەک بۆ ئەل-ئەسەد لە ماوەی کۆبوونەوەکەدا دەکرێت بەم شێوەیە کورت بکرێنەوە:

١. موبارەک بە تورکەکانی گوت کە هەڵوێستیان چەندە جیددی بوو، و کە عەرەبەکان لە لای سورییەکان دەوەستن، کە دەبێتە هۆی دوژمنایەتییەکی بێ سازش لە نێوان عەرەب و تورکیا و وێرانکردنی بەرژەوەندییەکانی تورکیا لە سەرتاسەری جیهانی عەرەبی. لەلایەکی ترەوە، بارودۆخی ناوخۆیی لە تورکیا ئەوەندە شڵەژاو دەبێت کە ناتوانێت بەرگەی ئەو جۆرە پێکدادانە بگرێت.

٢. سوریا ئامادەیە دیالۆگ لەسەر هەموو بابەتەکان بکات، لەوانەش پەکەکە. سورییەکان دەڵێن ئۆجالان لە بنەڕەتدا لە سوریا نییە، وە هیچ یارمەتییەکیشیان پێشکەش بە پەکەکە نەکردووە.

٣. ئەم جۆرە بابەتانە تەنها بە دیالۆگ دەکرێت ڕاست بکرێنەوە، نەک بە هەڵکشان.

موبارەک بە ئەل-ئەسەدی گوت کە هەڵوێستی تورکیا “سەرسەخت بوو و پێشنیاری موبارەکی بۆ ئەنجامدانی کۆبوونەوەیەک لە نێوان وەزیرەکانی دەرەوە ڕەتکردەوە. دوای گفتوگۆیەکی درێژ، سەرۆک دەمیرەل گوتی کە سوریا دەبێت هەنگاوێک بنێت کە پەیامێک بۆ سوپای تورکیا بنێرێت بۆ ئەوەی ئەنقەرە بتوانێت بڕیاری پاشەکشە بدات. ئەمە بەتایبەتی ڕاستە دوای ئەو جموجۆڵەی کە پێشتر تەواو کراوە.

 

ئەمانەی خوارەوە ڕێکەوتنی لەسەر کرا:

١. سوریا دەبێت بەیاننامەیەک دەربکات کە تیرۆریزم و کردەوەکانی پەکەکە مەحکوم بکات و ڕێزگرتنی سوریا بۆ یەکپارچەیی و سەقامگیری تورکیا ڕابگەیەنێت.

٢. کۆمیتەی ئاسایش دەبێت کۆببێتەوە، گفتوگۆ بکات، و ڕێککەوتن بکات لەسەر ڕێچکەی کار سەبارەت بە پرسە ئاسایشییەکان.

٣. وەزیرە دەرەکییەکان دەبێت کۆببنەوە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر پرسە هەڵواسراوەکان.”

 

موبارەک وتەی دەمیرەلی وەک ئەمە هێنایەوە: “دەرکردنی بەیاننامەیەکی فەرمی سوری بە پەیامێکی لەم جۆرە زۆر یارمەتیمان دەدات لەگەڵ سوپادا.”

ئەل-ئەسەد ڕەتی کردەوە بەیاننامەیەک لەسەر پەکەکە و تیرۆریزم دەربکات. بەڵام ڕەزامەندی دەربڕی بۆ سەردانێکی وەزیری دەرەوەی سوریا بۆ قاهیرە، کە لەوێ کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانی بەڕێوە دەچێت “بۆ ئەوەی وەزیری دەرەوە وەڵامی پرسیارێک سەبارەت بە پەکەکە بداتەوە و جەخت بکاتەوە کە سوریا ئامادەیە هەموو پرسە نیگەرانییەکانی هەردوو وڵات تاوتوێ بکات، لە کاتێکدا گرینگی بە نیگەرانییە ئاسایشییەکانی تورکیا دەدات.”

لەگەڵ ئەوەشدا، هەڕەشەکانی تورکیا بەردەوام بوون، لەگەڵ هەڵمەتە سیاسی و میدیاییەکەی.

لە ٥ی ئۆکتۆبەری ١٩٩٨، ئەشرەع پەیوەندی بە خەدامەوە کرد و داوای سەردانی ماڵەکەی کرد بۆ گفتوگۆکردن لەسەر بابەتێکی پەیوەندیدار بە تورکیا.

خەدام بە بیری هێنایەوە: “من لە کاتژمێر ٨ی ئێوارە چاوم پێی کەوت و گفتوگۆمان کرد لەسەر پەرەسەندنەکانی ئەگەری قەیرانەکە لەگەڵ تورکیا. ئێمە گفتوگۆمان کرد لەسەر مانەوەی ئۆجالان لە سوریا و داواکاری بەجێهێشتنی. ڕوانگەی من ئەوە بوو کە داوای لێبکەین سوریا بەجێبهێڵێت.”

“وەک پێشتر گوتم، من لە کۆتایی جولای ١٩٩٦ چاوم پێی کەوت و قەناعەتم پێکرد سوریا جێبهێڵێت، بەڵام ئەو ڕێزی لەو ڕێککەوتنە نەگرت. دوای دیالۆگێک لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی تورکیا، نەجمەدین ئەربەکان، و نزیکبوونەوە لە چارەسەرکردنی ئەم مەسەلەیە، ئێمە بەردەوام نەبووین لەسەری.”

“ئێمە دەبوایە ئەو بڕیارە بدەین چونکە بە هیچ شێوەیەک ئامادە نەبووین هەموو وڵاتەکە بخەینە مەترسییەوە بۆ هەر کەسێک یان پارتێکی تاک.”

“دۆزی ئۆجالان لە کۆتاییدا هی ئێمە نییە. ئێمە مەترسی ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازیمان دەگرتە ئەستۆ، ئەگەر بە ڕاستی پێویست بێت، بۆ دۆزە سەرەکییەکانی خۆمان. بەڵام هەڵگرتنی مەترسی جەنگ لە پێناوی ئۆجالان یان هەر کەسێکی تردا هیچ مانایەکی نەبوو. بەڵام لەسەر بنەمای مرۆیی و ئەخلاقی، هەستێکی تاڵ و بەئازار ئێمەی داگرت ، لە بەر ئەو بڕیارەی کە ناچاربووین بیدەین.”

خەدام و ئەشرەع بانگهێشت کران بۆ کۆبوونەوەیەک لەلایەن بەڕێوەبەری ئەوکاتی بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی سیاسی، ژەنەڕاڵ عەدنان بەدر (سولەیمان) ئەل-حەسەن، بۆ گفتوگۆکردن لەسەر چۆنیەتی ڕاگەیاندنی هەواڵەکە بە ئۆجالان.

خەدام بە بیری هێنایەوە: “من دەمزانی کە ئەل-ئەسەد پێ باشتە کە من کاری گەیاندنی هەواڵەکە وە ئەستۆ بگرم لەبەر ناسینی کەسەکە. ئێمە لەگەڵ ژەنەڕاڵ ڕێککەوتین کە کۆبوونەوەیەکی نهێنی لەگەڵ ئۆجالان لە نووسینگەی ژەنەڕاڵ لە ڕۆژی دواتر (٦ی ئۆکتۆبەری ١٩٩٨) لە کاتژمێر ٦ی ئێوارە ڕێکبخەین.”

خەدام لە کاتی خۆیدا گەیشتە نووسینگەی ژەنەڕاڵ. ئەو بەردەوام بوو: “کاتێک چوومە ژوورەوە، بەڕێز عەبدوڵڵا ئۆجالان بە پەلە هات بۆ لام و هەوڵی دا دەستم ماچ بکات. من بەرزم کردەوە و باوەشم پێدا کرد.”

“ئەمە کاتێک بوو کە هەستم کرد چەقۆیەک بە دڵمدا دەڕوات. من ترس، دڵەڕاوکێ و نیگەرانیم لە چاوەکانیدا بینی، وەک ئەوەی داوای بەزەیی و سۆز بکات. من خۆمی خەمبار، ئازارچێشتوو و برینداری خۆم کۆکردەوە وەک نەشتەرگەرێک کە خەریکە بۆ یەکەم جار لە کارەکەیدا چەقۆی نەشتەرگەری بەکاربهێنێت.”

 

عەبدولحەلیم خەدام

“من هەواڵپرسیم لێکرد بۆ ئەوەی ڕێگەی گفتوگۆ بکەمەوە و کەشێک دروست بکەم کە گونجاو بێت بۆ گفتوگۆیەکی ماقووڵ و عاقڵانە.”

دوای ئاڵوگۆڕی نەریتی گفتوگۆ، خەدام پرسیاری کرد دەربارەی ئەو زانیارییانەی کە لەوانەیە ئۆجالان هەیبێت.

ئەمانەی خوارەوە بەشێکن لە گفتوگۆکەیان:

ئۆجالان: “ئێمە هەواڵمان وەرگرتووە دەربارەی کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی تورکیا و بڕیارە ئەنجامدراوەکان، یەکێکیان ئەوەیە کە پەیڕەوی سیاسەتێکی سەربازی یان سیاسی-دیپلۆماسی درێژخایەن دژی سوریا بکەن.

ئەم بڕیارە بە ڕێککەوتن لەگەڵ ئیسرائیل پەسندکراوە. لە ڕاستیدا، تورکیا خەریکە دەبێتە ئامرازێکی سەربازی لەژێر کۆنترۆڵی ئیسرائیل، لە کاتێکدا ئیسرائیل چەتری سیاسی و ئابوورییانە.

ئاوڕدانەوەیەکی ورد لە کاروباری ناوخۆی تورکیا ئەوە دەردەخات کە هەموو شتێک کە لە تورکیا ڕوودەدات تەواو بڕیارێکی ئیسرائیلییە.

ئەم سیاسەتانەی تورکیا بە هەماهەنگی لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، بنیامین نەتانیاهو، هەوڵێکە بۆ هێورکردنەوەی بارودۆخ لە ئاستی نێودەوڵەتی بۆ گێڕانەوەی سکاندالی کلینتۆن-لیونسکی، کە لەگەڵ هێرشە ئاسمانییەکان دژی سودان و ئەفغانستان، سەر بە هەمان سیناریۆن.

دوایین ڕێککەوتن لە نێوان بارزانی و تاڵەبانی لە واشنتۆن بەشێکی دیکەی هەمان چیرۆکە. ئەم ڕۆڵە ئێستا لە دەرگاکانمانە.”

خەدام: “پێت وایە چۆن دەبێت مامەڵە لەگەڵ ئەم بارودۆخە بکرێت؟ تێگەیشتنی تۆ ڕاستە – ئەوە ئۆپەراسیۆنێکی تورکی-ئیسرائیلییە کە تێیدا تورکیا تەنها ئامرازێکی ناوچەییە کە مەبەستە بەکاربهێنرێت بۆ جەنگێک لە دژی سوریا وەک بەشێک لە دیدگای ئیسرائیلی بۆ سەپاندنی ئاشتی بە پێی بۆچوونی ئیسرائیلی و دڵنیاکردنەوەی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا.

ئەمە بەو واتایە کە تورکیا دەبێت بچێتە جەنگەوە لەگەڵ سوریا، ناوچەی نوێ لە سوریا داگیر بکات بۆ ئەوەی وەک کەمەربەندی ئاسایشی ئیسرائیلی خزمەت بکات، و دامەزراوە ئابوورییەکان لە سوریا لەناوببات. ئەمە زانیاری پشتڕاستکراوەیە بۆ ئێمە.

ڕات چییە دەربارەی مامەڵەکردن لەگەڵ بیانووی دووبارەبووەوەیان – پەکەکە؟ بە ڕای تۆ، چۆن دەبێت مامەڵە لەگەڵ ئەم بارودۆخە بکرێت؟ من ئەمەت لێ دەپرسم وەک سەرکردەیەکی سیاسی، خەباتگێڕێک، و پیاوێکی خاوەن دۆزێک؟ چۆن نزیک ببینەوە و هەڵسەنگاندن بۆ بارودۆخەکە بکەین؟ و چ ڕێچکەیەکی کار دەبێت پەیڕەو بکرێت؟”

ئۆجالان: “هەڵسەنگاندنی تۆ ١٠٠ لەسەد ڕاستە. ئێمە بیانووەکەین. ئەمە ڕاستییەکی ڕوونە. هەندێک ڕێگەی دەرچوون هەن کە دەمەوێت بیانخەمە سەر مێز.

ڕاستە کە ١٠,٠٠٠ سەرباز لە باکووری عێراق جێگیر کراون. ئەوان دوا قۆناغی گەڕانیان لە درێژایی سنوورەکانی سوریا ئەنجام دەدەن. ئەگەر ئەوان بیانەوێت بەشێک لە سوریا داگیر بکەن، یان دەست بە ناوپچڕی بکەن لەگەڵ سوریا، ئەو ناوچەیە تا دوورترین خاڵەکانی باکووری ڕۆژهەڵات لە دێریک (ئەلمالیکیە) لەسەر سنوورەکانی سوریا دەبێتە هەڵبژاردەی تەواویان. سنووری هاوبەشی هەیە لەگەڵ زاخۆی عێراقی.”

خەدام: “ئەمانە ناوچەکانی نەوت و سەرچاوە سروشتییەکانن لە پارێزگای جەزیرە. ئێمە هێزمان لەسەر سنوورەکانی سوری-تورکی نییە. هێزەکانی ئێمە لە بەرەی بەرامبەر ئیسرائیلن.”

ئۆجالان: “ئەوان باوەڕیان وایە کە شتەکانیان لەسەر بەرەی عێراق کۆتایی پێهێناوە. ئەوان هەوڵ دەدەن بازنەکە تەواو بکەن کە لە دەوری سوریا دانراوە. تەنها شتێک کە ڕێگریان لێدەکات ئێمەین – بەرگرییەکەی ئێمە.

ئەگەر بەرگری ئێمە بشکێت یان ئەگەر گورزی قورس لە ئێمە بدەن، هەست دەکەن کە کاتی ئەوەیە گۆشەگیرکردنی سوریا توندتر بکەن و مەجبوور بە دژکردەوەی بکەن. بوونی ١٠,٠٠٠ سەرباز لە باکووری عێراق تەنها پێشەنگی هێزی زیاترن کە جێگیر دەکرێن بۆ داگیرکردنی باکووری عێراق، کە لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی دروستبوونی ئیسرائیلێکی سێیەم لە ناوچەکە.

ئەوە وەک بنکەیەکی بەهێزی دەستپێکردن خزمەتیان دەکات. ئەمە ئەو ڕێککەوتنەیە کە پێی گەیشتوون. لە قۆناغی داهاتوودا، فشاری زیاتر دەخەنە سەر سوریا و لەوێ ناوەستن – مەبەستم بازنەی گۆشەگیرکردنە. بەڵکو تەنها سەرەتایە.

بە شێوەیەکی بەرەبەرە، فشار لەسەر سوریا زیاد دەکەن. شەڕی دەروونی کە لە لایەن ڕۆژنامە و میدیای تورکی دەکرێت ئەم تێگەیشتنە پشتڕاست دەکاتەوە.

“هەواڵێکی نوێ هەیە ئەمڕۆ. جێگرەوەی ئەرباکان بۆ پارتی فەزیلەت (فضيلة) لێدوانی توندی لەسەر سوریا هەیە، و دەڵێت کە ڕژێمی سوریا تایفەگەراییە، دیکتاتۆرە، و شوورەییە بۆ ئەو فیرقەیە. تەنانەت ئەو ڕەوتانەی کە جارێک شانازییان بە خۆیانەوە دەکرد وەک نەیارانی سیاسەتەکانی ئیسرائیل لە نێو تورکەکان، ئێستا ئەو باس و ڕایە قەبوڵ دەکەن.

ئەوان بە بەڵگەهێنانەوە ڕای گشتی تورکیا بۆ لای ئەوە ڕادەکێشن کە ڕژێمی سوریا تەنانەت نوێنەرایەتی ١٠ لەسەدی خەڵکی سوریاش ناکات و کە ٩٠ لەسەدی سوننەکانی سوریا پشتگیریمان دەکەن.

واتە، تێپەڕبوون بە ناو سوریادا هیچ کێشەیەک دروست ناکات چونکە زۆربەی سوریەکان لە لایەنی ئێمە دەبن. تورکەکان بەردەوامن لە ڕێکخستنی ڕووداوەکان بۆ سووکایەتی کردن بە تایفەی ڕژێمی فەرمانڕەوای سوریا.

بەم جۆرە، ئەوان سووکایەتی و پڕوپاگەندەی ناشیرین دژی ئەو تایفەیە بڵاو دەکەنەوە تا ئەو ڕادەیەی کە خۆپیشاندانی گشتی ڕێک دەخەن کە تێیدا مەیدان دەدەنە دەست کەسانێکی دیاریکراو بۆ قسەکردن لەسەر سەرۆک ئەل-ئەسەد.

ئەوان بە گشتی بە وشەی سووکایەتی دەست پێدەکەن کە هیچ ئەخلاقێک یان ڕەفتارێکی مرۆڤانە ڕەچاو ناکەن. ئەوەی ئەوان بە دوایدا دەگەڕێن ئامادەکردنی ڕای گشتی تورکیایە بۆ ئەوەی لەگەڵ پلانێکدا بێت کە پێشتر کۆتایی پێهێنراوە.

لە کۆتاییدا، ئەوان دەیانەوێت ڕژێمی فەرمانڕەوای سوریا بگۆڕن. ئەوان تەنانەت بڕیاری ئەنجامدانی جەنگ دژی سوریا بە هاوشێوەی ئەوەی ٢٨ی شوبات دژی ئەرباکان دەبینن. کاتێک ئەنجومەنی ئاسایشی تورکیا کۆبووەوە، ئەوان ئەم بڕیارەیان بە گرنگ دانا بۆ هاندانی ڕەوتی ئیسلامی بۆ پاشەکشە و دووبارە داگیرکردنەوەی پێگەکانی دەسەڵات.

پێم وایە ئەوان لەسەر ئەوە ڕێککەوتوون کە فشارە سەربازییەکان لەسەر سوریا هەڵکشێنن هەتا گۆڕانی ڕژێم لە سوریا کاریگەر دەبێت. ئەمە تەنها بڕیارێکی ئیسرائیلییە هەروەک ئەوەی دژی ئەرباکان بووە.

باوەڕم وایە ئەوان پێداگیری دەکەن لەسەر جێبەجێکردنی بڕیاریان و هەڵکشانی دۆخی سەربازی. ئەوان بە جیددی شتەکان بەو ئاراستەیە دەبەن.

با بگەڕێینەوە بۆ خاڵی سەرەکی: بۆچی پەکەکە وەک بیانوو وەردەگرن؟ ئێمە پێشتر پیلانەکانی ئەوانمان پووچەڵ دەکردەوە. بە ڕای من، ئەوان لە ساڵی ١٩٨٨ـەوە سەرنجیان لەسەر من چڕ کردۆتەوە. ئەوان ئێستا بە توندی بەدوای ئەم ڕێچکەدا دەڕۆن. ئیسرائیل لە پشت هەموو ئەوەیە.

لە ساڵی ١٩٨٨، ڕووبەڕووی پیلانێکی ئیسرائیلی بووینەوە. ئەوان چەندین سیخوڕ و مەعمووریان لە دەوروبەری ئێمە بڵاو کردەوە و هەوڵیان دا تیشک بخەنە سەر هەندێک کەسایەتی کە دژی من بوون، لەوانە پارێزەرێک کە دژی من وەستا.

پێشنیارەکەیان لە ساڵی ١٩٨٨ ئەوە بوو کە ڕاوێژکاری نەمساوی، برونۆ کرایسکی، بەڵێنمان پێبدات کە لە نەمسا پێشوازیم لێبکات. بەڵام ئەگەر بڕیارم دا لە سوریا یان لە بەقاع بمێنمەوە، ئەوا ئەوان لەناوم دەبەن.

هەوڵەکان هەبوون بۆ دەرپەڕاندنی من لەم گۆڕەپانە بە ناردنم بۆ ئەوروپا. هەمان سیناریۆ سێ مانگ لەمەوبەر دووبارە بووەوە، و پێیان گوتم کە ئەگەر بە زووترین کات سوریا بەجێ نەهێڵیت، ئەوە فەرمانی مەرگی تۆ دەبێت.

هەوڵەکان هەن بۆ دەرپەڕاندنی من، کە ئێستا دەگاتە هەڵمەتێکی چڕ. ئەوان پێویستیان بەوەیە کە من ڕادەست بکرێمەوە یان لەم ناوچەیە دەربکرێم. ئەوان دەزانن کە ئەگەر من لە سوریا دەرچم، لەژێر کۆنترۆڵی ڕەهای ئەوان و چاودێری تەواودا دەبم.

هەواڵێکم هەیە بۆتان، بەڵام نابێت هیچ کەسێک هەرگیز بزانێت کە من بۆتانم ئاشکرا کردووە. بەرهەم ساڵح، نوێنەری یەکێتی نیشتمانی کوردستان لە واشنتۆن، پێی گوتم کە دەزگاکانی ئەمریکا باوەڕیان وایە کە تا کاتێک ئۆجالان لە سوریا بێت، ئەو لە مەترسیدا دەمێنێتەوە وەک تیرۆریست لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتی.

بەڵام ئەگەر سوریا بەجێبهێڵێت، دەرگای زۆری بۆ دەکرێتەوە و چیتر بە تیرۆریست ناونابرێت. گەیاندنی ئەم باوەڕە جۆرێک لە هاندان بوو. ئەوە ئەو پیلانە ڕەنگدەداتەوە کە بە تایبەتی بۆ منیان هەیە.

من زۆر کاتتان ناگرم. هەندێک ڕێگای دەرچوون هەن کە قسەمان لەسەر کردوون. ئێمە پێویستیمان بە پلانی B هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەوەی کە دژی ئێمە ئامادە دەکرێت. لە هەموو حاڵەتەکاندا، ئێمە ئامادەین و لە خزمەتی سەرۆکداین. هەر شتێک داوامان لێبکات بە پێی ئەوە ئەنجامی دەدەین.”

خەدام: “ڕێگاکانی دەرچوون چین؟ تۆ بارودۆخەکەت بە واقیعیانە کورتکردۆتەوە. پیلانێکی ئیسرائیلی-تورکی-ئەمریکی هەیە بۆ ڕووخاندنی ڕژێمی سوریا و داگیرکردنی بەشێک لە خاکەکانی سوریا لەژێر بیانووی عەبدوڵڵا ئۆجالان و پەکەکە.

چۆن دەتوانین ئەو بیانووە لابەرین چونکە ئەوە یارمەتیمان دەدات بۆ مسۆگەرکردنی فشاری عەرەبی لە لایەکەوە و فشاری نێودەوڵەتی لە لایەکی ترەوە، بۆ پووچەڵکردنەوەی ئەو پیلانە؟”

ئۆجالان: “بە زوویی ڕێکخستنەکانم دەکەم.”

لێرەدا، کۆبوونەوەکە کۆتایی پێهات.

خەدام وەبیرهێنانەوەی کرد: “من بەڕێم کرد لە کاتێکدا چاوەکانی پڕ ببوو لە فرمێسک. لە هەمان کاتدا، ئازارەکە خەریک بوو دەمکیوشت چونکە ئاسان نییە بە کەسێک بڵێیت بڕۆ و ڕووبەڕووی مەرگ ببەوە.

زۆر دڵنیا بووم کە ئەمە دوا کۆبوونەوە بوو لەگەڵی. بۆ سەرکردایەتیش هەروا گران بوو. بەڵام گرانتر ئەوە بوو کە سەلامەتی، بەرژەوەندییەکان، و ئاسایشی وڵات دڵنیا بکەین. ئەگەر قوربانییەک دەبوایە پێشکەش بکرێت، ئەو بەرژەوەندییانە ناتوانن هەڵبژاردەکە بن.”

 

 

ئۆجالان لە پێنجشەممە، ٨ی ئۆکتۆبەر سوریای بەجێهێشت بۆ یۆنان. یۆنان خەریک بوو دەستگیری بکات، بەڵام ڕێکخراوەکەی ڕۆیشتنی بۆ ڕووسیای ڕێکخست کە لەوێ بۆ ماوەی دوو هەفتە مایەوە و دوای فشاری ئەمریکا لەسەر مۆسکۆ سەرەڕای بڕیاری دووما بۆ پێدانی بارودۆخی پەنابەری سیاسی. پاشان بۆ ئیتالیا گواسترایەوە.

ئەو بۆ ماوەیەک لە ئیتالیا مایەوە. بەڵام بە هۆی گۆشارەکانی ئەمریکا و تورکیا، و بە هەماهەنگی لەگەڵ یۆنان، ئۆجالان بەرەو کینیا ڕۆیشت.

لە پایتەخت، نەیرۆبی، لە فێبریوەری ١٩٩٩ لەلایەن هەواڵگری تورکیاوە ڕفێندرا، و بۆ وڵاتەکە گەڕێندرایەوە، کە لەوێ دادگایی کرا.

 

ئۆجەلان لەناو قەفەسێکی شووشەیی لە کاتی ئامادەبوون لە دادگا.

 

ئەو لە ناوەڕاستی ساڵی ١٩٩٩ حوکم درا و لەوکاتەوە لە زیندانی تورکیادایە.

لە ساڵی ١٩٩٩، ئۆجالان لە نەیرۆبی لەلایەن هەواڵگری تورکیاوە ڕفێندرا و گەڕێندرایەوە بۆ تورکیا کە لەوکاتەوە لە زیندان بووە.

 

دووبارە ڕێکخستنەوەی پەیوەندییەکان

سەرۆک موبارەک پەیوەندی بە سەرۆک دەمیرەلەوە کرد و هەڵوێستی سوریای پێ ڕاگەیاند. هەردوو سەرۆک ڕێککەوتن لەسەر سەردانێکی وەزیری دەرەوەی میسر لە دووشەممە، ١١ی ئۆکتۆبەر. لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا، پرسیار لە وەزیری دەرەوەی سوریا کرا دەربارەی ئەو هەڵوێستەی کە لەوانەیە سوریا بیگرێتەبەر.

ئەو وەڵامی دایەوە: “ئێمە ئامادەین گفتوگۆ لەسەر نیگەرانییەکانی ئاسایشی تورکیا بکەین.”

دواتر، وەزیری سوری بەڵگەیەکی لەسەر پەیوەندییەکانی وڵاتەکەی لەگەڵ تورکیا ڕادەستی سەرۆکی میسر کرد. بڕەکەی دەگەیشتە بەرنامەیەکی هەموارکراوی تورکی.

لە ١٢ی ئۆکتۆبەر، وەزیری دەرەوەی میسر، عەمر موسا، سەردانی ئەنقەرەی کرد و چاوی بە سەرۆکی تورکیا و وەزیری دەرەوە، ئیسماعیل جەم، کەوت. لە نێو کەشێکی ئەرێنیدا، موسا لایەنی تورکی لە وەڵامی سوریا ئاگادار کردەوە.

ئەو ئەم ڕێککەوتنانەی خوارەوەی ڕیزبەند کرد:

١. بەستنی کۆبوونەوەیەکی ئاسایشی لە سنوورەکانی سوری-تورکی لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا.

٢. کۆبوونەوەی ئاسایشی بەدوایدا کۆبوونەوەیەک لەلایەن وەزیرەکانی دەرەوە دەبێت بۆ چاودێری کردنی سەرجەم کێشە هەڵواسراوەکان لە نێوان هەردوو وڵات، لەوانە ئاسایش و ئاو، بۆ هاندانی کەشێکی ئەرێنی و هاوکاری بۆ پەیوەندییە دووقۆڵییەکان.

عەمر موسا پەیوەندی کرد بە دیمەشق و وەزیری دەرەوەی سوریای لەسەر ئەم خاڵانە ئاگادار کردەوە. لە ١٣ی ئۆکتۆبەر، باڵیۆزی تورکیا وەزارەتی دەرەوەی لەسەر هەندێک بڕگە ئاگادار کردەوە، لەوانە:

• هەردوو وڵات ڕێککەوتوون کۆبوونەوەیەکی نهێنی ببەستن لە شوێنێکی ڕانەگەیندراو لە تورکیا لە نزیک سنووری سوریا.
• ئاسایش تەنها بڕگەی بەرنامە دەبێت وەک پێشتر ڕاگەیاندراوە بۆ عەمر موسا و وەزیری دەرەوەی ئێران، کەمال خەرازی. هەر هەوڵێک بۆ زیادکردنی بڕگە بۆ گفتوگۆکە پشتگوێ دەخرێت.

باڵیۆزی تورکیا ئاگادار کرایەوە لە بەرواری کۆبوونەوەکە، ١٩ی ئۆکتۆبەر، یان لە حەلەب یان لە لازقیە. دوای گفتوگۆکان لە نێوان هەردوو لا، ڕێککەوتن لەسەر بەروارەکە کرا، و شوێنەکە بوو بە ئەدەنە.

 

 

 

ڕێککەوتنی ئەدەنە

کۆبوونەوەکە لە نێوان سوریا و تورکیا لە ١٩ی ئۆکتۆبەر بەڕێوە چوو، بەڵام بە دەستپێکێکی نەگونجاو دەستی پێکرد. دانیشتنی یەکەمی هیچ نیشانەیەکی نەزاکەتی تێدا نەبوو. کاتێک شاندی سوریا چوونە ناو ژووری کۆبوونەوەکە، هەموو شاندی تورکیا لە شوێنی خۆیان دانیشتبوون، جگە لە نوێنەری وەزارەتی دەرەوە.

ڕۆژی دووەم باشتر بوو لە ڕووی پەیڕەوکردنی پرۆتۆکۆل و نەریتە باشەکان. ئەو دانیشتنە بە ڕێککەوتنی ئەدەنە لە نێوان سوریا و تورکیا، کە دەرکردنی پەکەکە لە سوریای لەخۆگرتبوو، کۆتایی هات.

خاڵە سەرەکییەکان ئەوە بوون کە هەرگیز ڕێگە بە ئۆجالان و نە هیچ ئەندامێکی تری پەکەکە نادات بگەڕێنەوە سوریا، و سوریا ڕازی بوو پەکەک وەک “ڕێکخراوێکی دەرەوەی یاسا” ناو بێنێت.

دەقێکی تەواوی ڕێککەوتنەکە لە کۆتایی ئەم وتارەدا هەیە.

لە ٢٣ی فێبریوەری ١٩٩٩، شاندەکانی ئاسایشی سوریا و تورکیا کۆبوونەوەیەکیان لە دیمەشق بەست. لایەنی تورکی ڕەزامەندی خۆی دەربڕی لەسەر چۆنیەتی جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکە.

ڕێککەوتنی ئەدەنە سەرکەوتنێک بوو. لەگەڵ ئەوەشدا، چەندین پرسی ورووژاند، کە شوێنی مووشەکەکان، کەمپەکانی بەڕێوەبراو لەلایەن کوردەکان و چاودێریکردنی چالاکی لە سوریای لەخۆ دەگرت:

• ئایا ڕاستە کە مووشەکی ئەمریکی FIM-92 ستینگەر لەلایەن ئەندامانی پەکەکە لە قامیشلۆ شاردراونەتەوە.
• ئایا بە ڕاستی کەمپێکی بنکەی لازقیە هەبوو بۆ گروپێکی کوردی ناسراو بە ئەگلیۆن.
• هێنانەئارای ناوی هەندێک چالاکوانی پەکەکە و چالاکییەکانیان لە سوریا.

بەپێی کۆنووسە فەرمییەکانی سوریا، ژەنەڕاڵ ئەل-حەسەن وەڵامی دایەوە: “هیچ مووشەکێکی FIM-92 ستینگەر لە سوریا بوونی نیە. ئەگلیۆن کۆمەڵێک یاساشکێنن کە بۆ ڕادەستی دادگا دەکرێن.”

ئەل-حەسەن بەردەوام بوو لە نکۆڵیکردن لە بوونی ئەندامانی تورک لە کەمپی پەنابەری عێراقی ئەل-هوور.

کۆبوونەوەیەکی دۆستانە بوو. هەردوو لا ڕەزامەندی خۆیان دەربڕی لەسەر هاوکاری. کۆمیتەی ئاسایش چەندین کۆبوونەوەی کرد. د. سەلیم یاسین، ئەوکات جێگری سەرۆک وەزیران، بانگکرا بۆ سەردانی تورکیا. سەردانەکە لە کۆتایی مارسی ١٩٩٩ بەڕێوەچوو. هاوکاری بازرگانی و ئابووری لە نێوان هەردوو وڵات گفتوگۆی لەسەر کرا، هەرچەندە هیچ ئاماژەیەک بە پرسی ئاو نەکرا.

بەم شێوەیە، هەردوو نەتەوە لە لێواری پێکدادانەوە بۆ سەردەمێکی کۆبوونەوە سەرکەوتووە ئاست بەرزەکان گواسترانەوە.

لە ساڵەکانی دواتردا، پەیوەندییەکانی نێوان دیمەشق و ئەنقەرە بە “مانگی هەنگوینی” درێژدا تێپەڕین، هەتا دەرکەوتنی قەیرانی سوریا لە ٢٠١١.

لەو کاتەدا، گرژی گەڕایەوە نێوان هەردوو وڵات. دیمەشق پشتیوانی باڵی سوری “پەکەکە”ی دەکرد و ئەنقەرە پشتیوانی باڵەکانی ئۆپۆزسیۆنی سوری دەکرد.

لە چەند ساڵی ڕابردوودا، سوریا دابەش بووە بۆ سێ بازنەی کاریگەری، و پێنج سوپا – ئەمریکی، ڕووسی، تورکی، ئێرانی و ئیسرائیلی – لە سوریا تێوەگلاون.

ئەوەی سەرنجڕاکێشە ئەوەیە کە ڕووسیا پاڵ بە دیمەشق و ئەنقەرەوە دەنێت بۆ پێکەوە کارکردن دژی “هێزەکانی سوریای دیموکرات” (SDF) کە لەلایەن ئەمریکاوە پشتیوانی دەکرێت کە باڵی سوری پەکەکەی تێدایە.

سەرنجڕاکێشتر پێشنیاری مۆسکۆیە بۆ پەرەپێدانی ڕێککەوتننامەی ئەدەنە بۆ هەماهەنگی لە نێوان هەردوو خزمەتگوزاری ئاسایشی سوری و تورکی دژی قەسەدە و پەکەکە.

 

ڕێککەوتننامەی ئەدەنە بە تەواوی

دوای گفتوگۆی دووقۆڵی دوو ڕۆژە، ڕێککەوتنی خوارەوە پەسند کرد و لە ٢٠ی ئۆکتۆبەر لەلایەن ژەنەڕاڵ عەدنان بەدر (سولەیمان) ئەل-حەسەن؛ بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی سیاسی و سەرۆکی شاندی سوریا، و باڵیۆز ئوغور زیال، جێگری سکرتێری گشتی وەزارەتی دەرەوەی تورکیا واژۆ کرا :

“لەبەر ڕۆشنایی دەستپێشخەری سەرۆک موبارەک، سەرۆک کۆماری عەرەبی میسر، و سەرۆک محەمەد خاتەمی، سەرۆکی کۆماری ئیسلامی ئێران، وەک لەلایەن بەڕێز کەمال خەرازی، وەزیری دەرەوەی ئێران گەیەندراوە؛ و لەبەر ڕۆشنایی پێشنیارەکانی سوریا کە لەلایەن بەڕێز عەمر موسا، وەزیری دەرەوەی میسر گەیەندراوە.

شاندەکانی کۆماری عەرەبی سوریا و کۆماری تورکیا لە ١٩ و ٢٠ی ئۆکتۆبەر کۆبوونەتەوە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر هاوکاری ئاسایشی لە نێوان هەردوو وڵات، بەتایبەتی لە بواری بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم.

لە کۆبوونەوەکەدا، لایەنی تورکی هەڵوێستی تورکی و ئەو ڕێگایانەی کە پێویست دەزانێت بۆ کەمکردنەوەی گرژییە نوێیەکانی نێوان هەردوو وڵات پێشکەش کرد وەک ئەوەی بۆ سەرۆکی کۆماری عەرەبی میسر ڕوونکراوەتەوە و وەک ئەوەی لەلایەن شاندی تورکی بۆ کۆبوونەوەکە بەرجەستە کراوە.